Ελεάτις

Περιοχή της Θεσπρωτίας κατά την αρχαιότητα, κοντά στον Αχέροντα, στη θέση της πεδιάδας του Φαναριού που διαρρέει ο ποταμός. Οι εκβολές του Αχέροντα βρίσκονταν στον κόλπο της Σπλάντζας (σημερινή Αμμουδιά), λίγο όμως πριν από την αρχαία Εφύρα (Μεσοπόταμος) ο ποταμός δεχόταν τα νερά του Κωκυτού (Βουβός), ο οποίος κατέληγε στην Αχερουσία λίμνη· αυτήν διέσχιζαν οι ψυχές των νεκρών στην πορεία τους προς τον Άδη. Η λίμνη ήταν χωρισμένη σε δύο εκτεταμένα έλη, εξαιτίας των οποίων η περιοχή μαστιζόταν από ελονοσία και γι’ αυτό ήταν αραιοκατοικημένη. Λόγω της ευφορίας του εδάφους κοντά στον ποταμό Αχέροντα, η πόλη Εφύρα έγινε από πολύ νωρίς προορισμός Ελλήνων αποίκων από τα νότια. Οι πρώτοι άποικοι ήρθαν πιθανόν από τη δυτική Πελοπόννησο (Ηλείοι) στα υστερομυκηναϊκά χρόνια (14ος-13ος αι. π.Χ.) και ίδρυσαν την Εφύρα ή Κίχυρο κοντά στη συμβολή των δύο ποταμών. Η Πανδοσία, δεύτερη αποικία, ιδρύθηκε από τους Ηλείους στα τέλη των γεωμετρικών χρόνων ή στο πρώτο μισό του 7ου αι. π.Χ. και ταυτίζεται με τα ερείπια του σημερινού χωριού Καστρί. Η τρίτη πόλη ήταν η Ελέα, που ιδρύθηκε από τους ντόπιους στον βόρειο βραχίονα του κόλπου της Σπλάντζας, όπου υπάρχουν ερείπια ακρόπολης του 4ου αι. π.Χ. (και όχι στον νότιο βραχίονα της Αγίας Ελένης, όπου σώζονται λείψανα μικρού οχυρού). Η περιοχή είναι πλούσια και σε πολλά άλλα αρχαία ερείπια, που φανερώνουν περιόδους οικονομικής άνθησης. Σε αυτά πρέπει να αναζητηθούν οι αρχαίες πόλεις Τορύνη ή Τορώνη, Εύροια, Τία, Λάρισα, καθώς και στοιχεία που μαρτυρούν την εγκατάσταση μικρών φύλων, όπως οι Χειμεριείς, οι Ονόπερνοι, οι Αμύμνονες κ.ά.